به گزارش “راهبرد انرژی“، فلر به سوزاندن گاز و مایعات زائدی گفته میشود که در چاههای نفت، پالایشگاهها، پتروشیمیها و کارخانجات مواد شیمیایی، تولید میشوند. در واقع گازهای فلر هنگامی تولید میشوند که فرآیندها، عملکرد کاملی نداشته باشند. عملکرد نامناسب میتواند در نتیجه کمبود سرویسهای جانبی مانند برق یا بخار و یا به دلیل فعالیتهای تعمیر و نگهداری در مجتمع باشد. فلرینگ گازی کشور نیز مورد انتقاد مقام معظم رهبری قرار گرفتهاست. ایشان در جریان بازدید از پارس جنوبی با اشاره به فلرهای روشن در این منطقه از مسوولان وزارت نفت درخواست کردند که این مشعلها هرچه زودتر خاموش شود تا هم آلودگی زیستمحیطی ایجاد نکند و هم بتوان از این گاز که سوزانده میشود، استفاده بهینه کرد.
با این مقدمه، در این گزارش، در ابتدا فلرینگ در صنعت نفت و گاز کشور مورد بررسی قرار گرفته و در ادامه با ارزیابی خسارتهای اقتصادی و زیستمحیطی آن، راهکارهای مهار و استفاده از فلرینگ مطرح شدهاست.
ایران با 17.4 میلیارد متر مکعب فلرینگ گازی، رتبه سوم جهانی را دارد
بر اساس گزارش بانک جهانی، میزان فلرینگ گاز ایران در سال 2021 در مقایسه با سال 2020، بالغ بر 32 درصد افزایش پیدا کرده و به 17.4 میلیارد متر مکعب رسید. بر اساس برآورد دانشگاه استنفورد در 6 سال گذشته به طور متوسط حدود 33 میلیون متر مکعب گاز در روز سوزانده میشد، که معادل 120 درصد ظرفیت تولید یک فاز استاندارد از میدان گازی پارس جنوبی بود. هزینههای کاهش فلرینگ در ایران حدود 60 تا 80 هزار دلار به ازای هر یک میلیون متر مکعب برآورد شده، در حالیکه تزریق دوباره گاز به میادین نفتی، درآمد 200 هزار دلاری را دربر خواهد داشت و پتانسیل قابلتوجهی در این زمینه وجود دارد.
ایران پس از روسیه و عراق از نظر میزان فلرینگ گاز در رتبه سوم جهانی در سال 2021 قرار داشت. وزارت نفت عملاً در توسعه و نصب تجهیزات مورد نیاز برای جمع آوری گازهای به هم پیوسته و تولید شده از میادین نفتی در دو دهه گذشته ناکام ماندهاست.
زیان 5 میلیارد دلاری سالانه ایران از فلرینگ گازی
بر اساس برآورد وزارت نفت 5 میلیارد دلار برای مهار فلرینگ گاز نیاز است که حدود 7 درصد مجموع گاز تولیدی کشور است. در حالیکه ارزش سالانه چنین حجمی از گاز، بیش از 5 میلیارد دلار در بازارهای منطقهای است. در مقام مقایسه، این میزان فلرینگ برابر با 30 درصد مصرف گاز ترکیه در سال 2021 یا مجموع صادرات گاز ایران به عراق و ترکیه در طول سال 2021 بودهاست. هماکنون هزینه گاز صادراتی ایران به ترکیه 20 سنت در متر مکعب (20 دلار در 1000 متر مکعب) است در حالیکه گاز تحویل به مجتمعهای پتروشیمی که ارزش افزوده و اشتغالزایی دارد، 36 سنت در هر متر مکعب است. این قیمتگذاری باعث شده پتروشیمی های با خوارک گازی متان و به عنوان مثال، هر تن تولید متانول ۳۴۰ دلار هزینه دارد که هزینه سربه سر می باشد، مخصوصا هم اکنون که قیمت متانول ایران به زیر رقم فوق رسیده و باعث کاهش قیمت رقابتی متانول ایران، کاهش درآمد صادراتی و زیان تولید کننده و سهامدارانش شدهاست.
ایران در جذب سرمایه گذاری چشمگیر در بخشهای نفت و گاز دست کم به مدت 10 سال تحریمهای بینالمللی (سال 2011 تا 2015) و تحریمهای صادرات نفت ایران توسط آمریکا (از سال 2018 تاکنون) منابع تامین مالی کشور را محدود کردهاست. جواد اوجی وزیر نفت گفته است که حداقل 160 میلیارد دلار سرمایهگذاری مورد نیاز برای احیای این بخشها مورد نیاز است.
در سال 2017، شرکت فرانسوی توتال قراردادی با ایران برای کمک به نصب تکنولوژی برای به دام انداختن گریز گاز طبیعی از چاههای در حال تولید نفت امضا کرد اما برقراری دوباره تحریمهای ایالات متحده در می 2018، همه این پروژهها را معلق کرد.
بانک جهانی میگوید که نسبت گاز فلر شده به نفت تولید شده در ایران 15.36 متر مکعب در هر بشکه است که بالاترین میزان در جهان پس از ونزوئلا و الجزایر است.
پیامدهای زیست محیطی فلرینگ گازی ایران
برخی از پیامدهای ناشی از فلرینگ گاز، مانند احتراق ناقص حاصل از سوختن گاز در فلرها، علاوه بر حرارتی که تولید میکند و موجب گرم شدن منطقه میشود، با تولید گازهای سمی مانند Co، Sox، Nox منجر به اثرات مخرب زیستمحیطی میشود. در واقع این فلرها موجب سوختن گازهای خام و سمی و سایر مواد خطرناک میشوند. مواد منتشره ناشی از مراحل مختلف فلرینگ عبارتند از:ذرات کربن(دوده) ،ترکیبات آلی فرّار سوخته نشده، منوکسید کربن،گازهای اکسید نیتروژن،سولفید هیدروژن،دیاکسید گوگرد، علاوه بر آن، سروصدای ناشی از فلر و خود فرایند احتراق، خطر انفجار و آتشسوزی ناشی از برگشت گاز خروجی به سمت شعله و یا شعله به سمت داخل دودکش، مزاحمت بو، آسیب به گیاهان و جانوران، نور زیاد ناشی از شعله فلر، کاهش لایه اوزون، بارانهای اسیدی و گرمایش منطقه از دیگر آثار مخرب زیستمحیطی سوختن گازهای هدر سوز فلرها است.
همچنین یکی از آسیبهای جبرانناپذیر فلرهای نفتی و گازی، تولد کودکان ناقص العضو، یا دچار شدن مردم به انواع سرطانها و پایین آمدن کیفیت خون افراد در این مناطق است و به همین دلیل عسلویه عظیمترین منبع آلودگی گازی ایران است. بزرگترین مجموعه پالایشگاهی کشور که در عسلویه قرار دارد هنوز نتوانسته راهکاری مناسب و عملیاتی در جهت کاهش آلودگی پیش بگیرد.
فلرینگ گاز همچنین 8 درصد پخش گازهای گلخانهای ایران را تشکیل میدهد. بر اساس آخرین آمار “اطلس جهانی کربن” ایران با پخش 745 میلیون تن گاز گلخانهای در سال 2020 در رتبه ششم جهانی قرار داشت و 60 میلیون تن آن از فلرینگ گازی نشات میگیرد. با توجه به افزایش 32 درصدی رشد میزان فلرینگ گاز، با توجه به پایان قرنطینههای مربوط به کرونا، قطعا افزایش داشتهاست.
پخش گازهای گلخانهای ایران از سال 2015 تاکنون 18 درصد افزایش داشته در حالیکه جامعه بینالمللی از جمله ایران طبق موافقتنامه آب و هوایی پاریس، متعهد به کاهش گازهای گلخانهای هستند.
بانک جهانی میگوید که میزان فلرینگ گازی جهان در سطح 144 میلیارد متر مکعب در سال 2021 ایستاد که تقریبا نسبت به سال 2020 تغییری نکرده، و منجر به 328 میلیون تن پخش دی اکسید کربن شدهاست. بر اساس گزارش آژانس بینالمللی انرژی، در سال 2021، مجموع پخش گازهای گلخانهای جهان یک رکورد تاریخی را به ثبت رساند و به بالای 36 میلیارد تن رسید که حدود 2 میلیارد تن بیشتر از سال 2020 میباشد.
راهکارهای مهار فلرینگ گازی
در سایر کشورهای تولیدکننده نفت و گاز از فلرینگ گازی برای تولید سوخت، برق و خوراک استفاده میشود. فلرینگ گازی، جمعآوری شده و باز تولید میشوند و در حال حاضر مبنای پالایشگاههای گازی در دنیا، استفاده حداکثری بدون سوختن گازها از طریق مشعل است. این در حالیست که معمولاً سوختن گازهای همراه در ایران، به عنوان نمادی از روشن بودن مشعل پالایشگاه و رونق فعالیت آن به شمار میرفت. درحالیکه پالایشگاههای گازی دنیا به فناوری تولید بدون مشعل دست یافتهاند ولی طرحهای ان جی ال وزارت نفت به طور کامل انجام نشدهاست.
مضافا طرح آماک (جمعآوری گازهای همراه) به صورت کامل به اجرای در نیامده و از طرف دیگر با توجه به مشکلات مالی وزارت نفت در تامین منابع مالی لازم برای اجرای پروژه های ان جی ال و همچنین توانایی و تمایل بخش غیردولتی برای جمعآوری گازهای همراه با استفاده از روشهای کمهزینه و سریعی مانند تولید برق، راهکار درستی جهت استفاده حداکثری از این گازها در میانمدت است. متأسفانه با وجود درخواستهای مکرر برای استفاده از این گازها و با وجود بسترهای قانونی واگذاری این گازها به بخش خصوصی هنوز اقدام در خوری انجام نشده است. یکی از راهکارهای پیشنهادی GTG است. این فناوری به تبدیل ذخایر فراوان و ارزان قیمت حاصل از فلرهای گازی برای بهرهبرداری و ورود به بازار تقاضا به منظور تبدیل به فرآوردههای با ارزش نفتی و شیمیایی با قیمتهای بالا (که عمدتا بهدلیل پاک و سبز بودن آن 20 درصد گرانتر از محصولات عادی است) میپردازد. استفاده از فلرینگ گازی بهعنوان خوراک ورودی ، سود قابل توجهی را نصیب سرمایهگذاران نموده و دولت را نیز از جرایم سنگین آلودگی محیط زیستی نجـات خواهد داد.
با اصلاح و بهبود واحدها و آموزش مناسب در زمینههای طراحی، بهرهبرداری و غیره میتوان تا حدود زیادی از فلرینگ کاستهشود. بخش قابل توجه گازهای ارسالی به فلرها،ترکیباتی مانند: گازطبیعی، اتیلن، پروپیلن، برشهای چهارکربنه وهیدروژن بوده که از لحاظ اقتصادی بسیار باارزش هستند. میتوان به کمک طراحی یک سیستم خاص جمع آوری و بازیافت گاز، میزان فلرینگ یک واحد صنعتی مانند یک سکو یا پالایشگاه را به طور چشمگیری کاهش داده و از این طریق گازهایی که تاکنون سوزانده میشدند را جمعآوری و سپس به عنوان خوراک واحدهای فرآیندی و سوخت گازی برای سیستمهای موجود در واحد و یا واحد تولید قدرت برای تولید برق مصرفی سیستم تبدیل نمود. پیرو این فرآیند آلودگی ناشی از سوختن گازها نیز به طور محسوسی کاهش خواهد یافت.
کارشناسان با اشاره به راهکارهای موجود برای این هدف معتقدند؛ باید اصلاحاتی در حوزه واحدهای اجرا شده قبلی صورت پذیرد و در مواردی نیز باید طراحی واحد اصلاح شود. برای مثال اگر دستگاههای یدکی برای تجهیزات خاص (مانند کمپرسورها) وجود داشته باشد که در زمان خاموش شدن دستگاه، گازها به مشعل ارسال نشوند؛ یا تعمیرات به موقع و به صورت پیشگیرانه و پبشبینانه صورت پذیرد تا حدود زیادی از میزان فلرینگ گازی کاسته می شود. استفاده مناسب و بهرهبرداری بهینه از پالایشگاه نفتی یا گازی نیز بسیار حائز اهمیت است.
یکی دیگر از روشها در کاهش فلرینگ، ایجاد واحدهای شیرینسازی گاز فلر که باعث میشود گوگرد موجود در این آلاینده گرفتهشود. با این کار به محیط زیست کمک زیادی میشود. هر چقدر هزینه بیشتری برای این امر در نظر گرفته شود، همان قدر نتیجه حاصل می شود. اینکه چقدر کاهش آلاینده اهمیت دارد برای مسوولان به همان میزان هم هزینه می طلبد. قطعاً برای کاهش چشمگیر آلاینده ها هزینه بیشتری را باید صرف کرد. به عنوان مثال اگر قرار باشد میزان فلرینگ فعلی به 50 درصد یا 25 درصد کاهش یابد راهکارهای متفاوت و در نتیجه هزینه متفاوتی لازم است.
